بلاد شاپور، شهر باستانی فراموش شده - فدایی داری

به گزارش فدایی داری، شهر تاریخی بلاد شاپور یا هفت گنبد، در جنوب شهر دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. این شهر در سال 1364 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. برای آشنایی بیشتر با بلاد شاپور در ادامه با خبرنگاران همراه باشید.

شهرهای باستانی، از مهم ترین آثار تاریخی هستند که به محققان در شناخت بیشتر دوره های مختلف تاریخی، کمک می کنند. کاوش های باستان شناسی در این شهرها، علاوه بر اینکه روش زندگی و اعتقادات ساکنان آن ها را مشخص می کنند، اطلاعات بسیار مفیدی را در زمینه هنر و صنعت اقوام گذشته به همراه دارد.

در یک تقسیم بندی کلی، شهرهای باستانی از نظر امکان دسترسی به آن ها، به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول شهرهایی هستند که در منابع تاریخی، نام و مشخصات آن ها وجود دارد ولی در مکان جغرافیایی مورد نظر، هیچ اثری از آن شهر به جای نمانده است. گروه دوم شهرهایی هستند که ویرانه ها و بقایای آن ها بر جای مانده است. تعداد این شهرها نسبت به شهرهای گروه اول، بسیار بیشتر است و در گوشه و کنار هر سرزمین کهنی، تعدادی از آن ها وجود دارد. ایران زمین نیز به عنوان سرزمینی باستانی، تعداد زیادی از این شهرهای باستانی را در خود جای داده است. شهرهایی که گاه چنان اهمیت داشته اند، که این سرزمین به نام آن ها شناخته می شده است.

امروزه برخی از این آثار تاریخی ارزنده با بی مهری روبرو شده اند و در سایه کم توجهی مسئولان مربوطه، به جای اکتشاف و تحقیق و سعی در حفظ بناهای به جای مانده در آن ها، به از بین رفتن این اسناد زنده تاریخی نیز کمک می شود.

یکی از این شهرهای باستانی، بلاد شاپور است که در ضلع جنوبی شهر دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است و با اینکه در سال 1364 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، هنوز بعد از گذشت سه دهه، اقدامات لازم برای حفظ و نگهداری آن انجام نشده است. این شهر با وسعتی بیش از 35 هکتار، به عنوان یکی از بزرگ ترین محوطه های باستانی کشور، شناخته می شود. البته برخی از محققان تاریخی معتقد هستند که مساحت اصلی آن، حدود 60 هکتار بوده است. اما به علت انجام نشدن اکتشافات باستان شناسی در این منطقه، هنوز بخش هایی از این شهر باستانی زیر خاک مدفون است و درستی این نظریه، ثابت نشده است.

تاریخچه بلاد شاپور

بنای اولیه این شهر، که به علت وجود 7 امامزاده در اطرافش، به شهر هفت گنبد مشهور است، مربوط به اوایل دوره ساسانی است. برخی، دستور ساخت آن را به اردشیر اول نسبت می دهند و برخی دیگر معتقد هستند که شاپور اول، فرزند اردشیر اول، دستور ساخت این شهر را داده است. اما تمامی مورخان در این مطلب اتفاق نظر دارند که سابقه سکونت در این منطقه از ابتدای دوره ساسانیان، فراتر نمی رود. بلاد شاپور در برخی از حکومت ها مانند ایلخانان از رونق بیشتری برخوردار بوده است اما اوج توسعه این شهر، مربوط به دوران سلجوقیان و به ویژه صفویان بوده است. برخی از سیاحان دوره صفوی در سفرنامه های خود، شهر بلاد شاپور را شهری وسیع و پیشرفته معرفی کرده اند و از بازسازی برخی از ساختمان های کهن این شهر در آن زمان، خبر داده اند.

عبور یکی از شاخه های فرعی جاده ابریشم از بلاد شاپور و تردد کاروان های بازرگانی، علت رونق اقتصادی این شهر بوده و باعث شده تا این شهر، بزرگترین شهر تجاری جنوب ایران در زمان صفویان باشد. از طرفی دیگر، بلاد شاپور یکی از شهرهای مهم مذهبی در آن زمان بوده است. در این شهر، بناهای مذهبی متعددی وجود داشته که بقایای بسکمک از آن ها هنوز هم پابرجا است؛ امامزادگان جابر، ابراهیم، بی بی عصمت، سلطان مهدی، پیرغازی (جعفر)، آقامیر و معصوم، بقعه یا قدمگاه خضر نبی و آرامگاه سه دختران.

سهم بلاد شاپور از ناامنی های دوره ی زندیه، غارت و ویرانی بود و این شهر پس از دوران زندیه، رونق خود را از دست داد.

سیمای کلی بلاد شاپور

بلاد شاپور در حدود 2000 منزل مسکونی دارد که در میان آن ها، ساختمان هایی چندطبقه با سبک معماری دوره ایلخانی وجود دارد. این خانه ها، آب مورد نیاز خود را از چاه تامین می کردند و در بیشتر آن ها حداقل یک چاه آب وجود دارد. در این شهر، چهار گرمابه سنتی وجود دارد که شاخص ترین آن ها، حمام معروف به کهیار است که در ضلع غربی و نزدیک کاروانسرای شهر واقع شده است. این حمام، سقف گنبدی دارد و تنها بنای شهر است که در آن، از آجر استفاده شده است.

در میان 4 مسجد موجود در شهر، مسجد جامع که در سمت شرقی شهر، بین بازار و خیابان اصلی واقع شده است، قدیمی ترین مسجد شهر است و مساجد شهر نیز مانند منازل مسکونی، چاه آب دارند. کاروانسرای نسبتا بزرگ این شهر، 36 حجره و تنورخانه مجهزی برای پخت نان دارد. بازار بزرگ بلاد شاپور، از قسمت غربی شهر، نزدیک کاروان سرا شروع می شود و تا نزدیک ارگ حکومتی در شرق شهر، ادامه دارد. در واقع، بازار این شهر، شاه راهی است که غرب و شرق را به هم متصل می کند و تمامی معابر اصلی شهر با آن در ارتباط هستند.

بیشتر بناهای عام المنفعه مانند دو مدرسه شهر، در جهت بازار قرار دارند. در این شهر، آب انباری نزدیک ارگ حکومتی وجود دارد که با آب راه های متعدد، به قنات های طویل اطراف شهر متصل است و آب آشامیدنی ارگ را تامین می کرده است. این شهر تاریخی، پل های متعددی دارد و تمامی راه های آن، سنگ فرش شده هستند. بلاد شاپور، حصاری دارای قلعه و برج در اطراف خود داشته که بخش هایی از آن هنوز سالم است. این شهر، دو دروازه اصلی دارد؛ یکی در ضلع غربی و دیگری در سمت شمال شرقی و در مجاورت هر یک از این دروازه ها، گورستان های شهر، واقع شده است.

مصالح به کاررفته در بلاد شاپور، سنگ لاشه، گچ، ساروج، خاک و تنبوشه های سفالی هستند و در گوشه وکنار این شهر، طاق ها و گچ بری هایی به سبک معماری دوران صفوی دیده می شود. روی تپه مشرف به شهر نیز دو اثر تاریخی، خودنمایی می کند. یکی عبادت گاهی که در جهت منتهی به آن، پله های زیادی روی تپه وجود دارد و دیگری مقبره ای خانوادگی که در آن، اجساد یک مرد، یک زن و یک نوزاد کشف شده است.

در سفر به استان کهگیلویه و بویراحمد، بازدید از بلاد شاپور، می تواند تجربه خوبی برای علاقه مندان به تاریخ این سرزمین باشد و گشت و گذاری کوتاه در این شهر باستانی، خالی از لطف نیست.